Ούτε που μπορούσα να φανταστώ, σχεδόν δεκαπέντε χρόνια πριν, πόσοι μύθοι, παραδόσεις, θρύλοι -αλλά και δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις- βρίσκονταν κρυμμένα στο ρόφημα που πουλούσε ένα γέροντας στην πλατεία Χημείου της Θεσσαλονίκης, τα κρύα φθινοπωρινά και χειμωνιάτικα πρωινά.
Ούτε που μπορούσα να φανταστώ, σχεδόν δεκαπέντε χρόνια πριν, πόσοι μύθοι, παραδόσεις, θρύλοι -αλλά και δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις- βρίσκονταν κρυμμένα στο ρόφημα που πουλούσε ένα γέροντας στην πλατεία Χημείου της Θεσσαλονίκης, τα κρύα φθινοπωρινά και χειμωνιάτικα πρωινά.
Φωτογραφία: corbis/smartmagna.com
Η άγνοια αυτή βέβαια, διόλου δεν μας εμπόδιζε, νεαρούς και νεαρές φοιτήτριες τότε, να τιμήσουμε το καυτό και τονωτικό “σαλεπάκι” που προσέφερε ο γέροντας, αλλά και να γελάσουμε με την ευφάνταστη ατάκα προώθησης του προϊόντος του. Και τι προϊόν, ε; Σου ζέσταινε το κορμί, μαλάκωνε βήχα και πονόλαιμο, τονώνοντας επιπλέον τον οργανισμό.
Ποια είναι όμως η προέλευση αυτού του αφεψήματος, που βρίσκουμε στα μπακιρένια σαμοβάρια των όλο και πιο ακριβοθώρητων σαλεπιτζήδων. Το σαλέπι λοιπόν υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές ρόφημα στις περιοχές τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από όπου διαδόθηκε και στη Δυτική Ευρώπη, καιρό πριν το τσάι και ο καφές, επίσης “ορμώμενα” από την Ανατολή “κατακτήσουν” με τη σειρά τους τη Δύση.
“Τι το τόσο μυστηριακό και μυθικό που μας τσαμπουνάς έχει το σαλέπι;” θα ρωτήσετε εύλογα.
Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο παρασκευής του. Η σκόνη σαλεπιού που χρησιμοποιείται για την ετοιμασία του αφεψήματος, προέρχεται από ένα από τα παλαιότερα και ομορφότερα φυτά του πλανήτη, την ορχιδέα. Ένα φυτό με τεράστια οικογένεια, αφού ο συνολικός αριθμός των ειδών ορχιδέας σ’ όλον τον πλανήτη εκτιμάται γύρω στις 25.000 -μεταξύ των οποίων βρίσκεται η πασίγνωστη και αγαπημένη σχεδόν σε όλους και όλες μας βανίλια!
Σύμφωνα με τα ευρήματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή Santiago R. Ramírez του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ το 2007, η ορχιδέα είναι τόσο αρχαίο φυτό όσο και οι δεινόσαυροι. Η γύρη ορχιδέας που βρέθηκε σε μία μέλισσα αιχμαλωτισμένη σε κεχριμπάρι στη Δομινικανή Δημοκρατία υποδεικνύει ότι οι ορχιδέες αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά 70 με 80 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Οι πρώτες αναφορές για την ορχιδέα προέρχονται από την Ελλάδα. Ο Θεόφραστος πρώτος έδωσε την ονομασία Όρχις, εμπνευσμένος από τον μύθο του Όρχι και την ομοιότητα της διπλοκόνδυλης ρίζας της ορχιδέας με τα αντρικά γεννητικά όργανα. Ο Όρχις ήταν γιος ενός σάτυρου, ο οποίος κατά τη διάρκεια των γιορτών προς τιμήν του Βάκχου, διέπραξε ιεροσυλία, επιχειρώντας να βιάσει μια ιέρεια. Ο Βάκχος για να τον τιμωρήσει διέταξε να γίνει τροφή για άγρια θηρία και να μεταμορφωθεί σε ένα αδύναμο φυτό.
Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως η ορχιδέα ήταν σύμβολο ανδρισμού και γονιμότητας. Πίστευαν πως τρώγοντας κονδύλους ορχιδέας θα μπορούσαν να ευνοήσουν τη γέννηση αρσενικών παιδιών. Προκατάληψη η οποία έχει διαδοθεί ως τις ημέρες μας, αφού τα γνωστά στην λαϊκή παράδοση ως “σερνικοβότανα”, δεν είναι τίποτα άλλο από διάφορα είδη ορχιδέας που ευδοκιμούν στον ελλαδικό χώρο. Αξίζει να σημειωθεί πως στην οικογένεια των ορχιδεών -και των σερνικοβότανων επίσης- ανήκει και ο θρυλικός Μανδραγόρας, φυτό με αμέτρητες αναφορές, για τις μαγικές και δαιμονικές του ιδιότητες, σε λογοτεχνικά και θρησκευτικά κείμενα των προηγούμενων αιώνων -με την εξήγηση ίσως να βρίσκεται στις παραισθησιογόνες ουσίες που περιέχει το φυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η ρίζα του συχνά θυμίζει ανθρώπινη φιγούρα.
Το σαλέπι λοιπόν συνήθως βγαίνει από την ορχιδέα γνωστή ως Orchis mascula, αν και υπάρχουν και άλλα είδη που έχουν παρόμοιες ιδιότητες. Προέρχεται απ’ τους κονδύλους που βρίσκονται στο ρίζωμα του φυτού. Οι κόνδυλοι αυτοί αφού συλλεχθούν, ξεραίνονται και στην συνέχεια αλευροποιούνται. Με τον όρο σαλέπι, ο οποίος είναι αραβικής προέλευσης και σημαίνει «όρχεις της αλεπούς», περιγράφουμε τόσο αυτή την αλευροποιημένη σκόνη, όσο και το ρόφημα που προέρχεται απ’ αυτήν. Η αλευροποιημένη σκόνη είναι σχεδόν άγευστη και στην αγνή της μορφή, μπορεί να στοιχίζει πάνω από 150 ευρώ το κιλό!
Όπως σημειώνεται στην ιστοσελίδα salepi-paradosiako.gr, το σαλέπι είναι ρόφημα θερμαντικό, που προλαμβάνει το κρυολόγημα και τη γρίπη. Καταπραΰνει τα νεύρα, είναι αγχολυτικό και χαρίζει ευεξία και εγρήγορση ταυτόχρονα.
Αποτελεί άριστο μαλακτικό και αποχρεμπτικό του πνεύμονα. Το χειμώνα, όπου το κρύο πλήττει τον πνεύμονα και παγιδεύεται με την μορφή δυσκίνητων φλεμάτων, αποδεικνύεται θαυματουργό, γιατί μαλακώνει τα φλέματα και τα απομακρύνει. Περιέχει φώσφορο, ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο αραβίνη, τραγακανθίνη και άμυλο και μας κρατά χορτάτους και ζεστούς. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί επουλωτικά κατά του έλκους του δωδεκαδακτύλου και της δυσεντερίας, του έλκους στομάχου, αλλά και οπουδήποτε στο έντερο και επιδρά ακόμα και στα εσωτερικά τοιχώματα του πεπτικού σωλήνα.
Οι ιαματικές ιδιότητες που αποδίδονται στο σαλέπι, δεν σταματούν εδώ καθώς ανακουφίζει το άσθμα, ενώ βοηθά και στην ρύθμιση του διαβήτη και της χοληστερίνης. Διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος, τονώνοντας την λειτουργία των νεφρών, και της καρδιάς, ενώ επιπλέον θεωρείται ότι ανακουφίζει και από τους πονοκεφάλους. Επίσης το σαλέπι διώχνει την κόπωση, σωματική και πνευματική, είναι αγχολυτικό και καταπραΰνει τα νεύρα.
Στην Τουρκία συνήθως σερβίρεται με simit, κουλούρι δηλαδή και στο Ισραήλ και την Αίγυπτο, γαρνίρεται με ξηρούς καρπούς, σταφίδες και γάλα καρύδας. Στο Λίβανο και στη Συρία, σερβίρεται απλά πασπαλισμένο με μπόλικη κανέλα. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι η σκόνη σαλεπιού είναι βασικό συστατικό, μαζί με τη μαστίχα, του παγωτού καϊμάκι.
Μετά απ’ όλα αυτά, νομίζω πειστήκατε ότι την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάποιον σαλεπιτζή να διαλαλεί την πραμάτεια του, αξίζει να τη δοκιμάσετε. Μπορεί να μη σας βοηθήσει να “πιάσετε αγόρι”, σίγουρα όμως θα ζεστάνει τα κοκαλάκια σας και θα τονώσει τον οργανισμό σας!
Μπορείτε επίσης να φτιάξετε μόνοι/ες σας το ρόφημα, βάζοντας τις θαυματουργές ιδιότητες του σαλεπιού στην καθημερινή ρουτίνα σας. Κάνετε κλικ εδώ για τη συνταγή παρασκευής ζεστού ροφήματος με σαλέπι, αλλά και (του εξίσου τονωτικού) τζίντζερ.
